DÄ°L YARASI: AHMETLER'Ä°N Ä°LENÇLERÄ° (Beddular)
Sosyal hayatın zorluklarıyla boÄŸuÅŸurken insanlar arasında zaman zaman türlü uyuÅŸmazlıklar, çeliÅŸkiler ve çatışmalar da olur. Böyle zamanlarda insanlar biri birlerine kızarlar ve ağızlarından hiç de hayırlı dualar çıkmaz.
Köyümüzdeki sözcükleri derlerken azımsanmayacak sayıdaki deyim, atasözü ve dualar gibi güzel sözler yanında çeÅŸitli beddualar (ilençler), küfürler ve bazı kaba sözler olduÄŸunu da gördük. Ancak özellikle ilençlerin çokluÄŸu dikkat çekici. Bunun sosyal bir boyutu ya da sosyo psikolojik bir nedeni de var mıdır bilemiyorum; ama halkımızın aÄŸzında dolaÅŸan kötü sözler, ilençler, iyi sözlerden dualardan, dileklerden çok çok fazla.
Ä°ÅŸte birisine tepki ifade eden bu ilenme sözlerinden, ilençlerden toplayabildiklerimiz…
A
Adamı günaha sokma!
Adı batasıca: Unutulmak, adı bilinmez olmak, adı unutulmak, söylenmez olmak. "Adı batasıca!"
Adı batsın: Unutulup gitsin.
Adı dillerde kalsın > Adcağızı dillerde kalsın:: Kötü söhretle anılsın. Kötü bir ÅŸöhreti olsun!
Afatı samata uÄŸrasın: Büyük bir felaketle karşılaÅŸmak. “Afatı samata uÄŸrayasıca…”
Afat ölümüne uÄŸrasın: Bir felaketle, afetle karşılaÅŸmak, felakete maruz kalmak.
Afat ölümüne uÄŸrayasıca: Bir felakete, afete uÄŸrasın. (Birinin gıyabında söylenen ilenç)
Afat ölümüne uÄŸrayasın: Bir felakete, afete uÄŸra. (Birinin yüzüne söylenen ilenç)
AÄŸzını toprak yemek: Ölmek, toprağın altına girmek. "AÄŸzını toprak yesin!" "AÄŸzını toprak yiyesice!"
Allah belanı versin!
Allah çarpsın!
Allah iyiliÄŸini versin!
Allah’ından bulsun!
Allah müstaÄŸakını versin! > Allah müstahakını versin!
Allah seni taÅŸ etsin!
Anan atan afata uÄŸraya!
Anan atan sin’oÄŸraya!
Anan atan yatmaya!
Anan atan yatmasın!
Anası atası yatmayasıca: Ataları mezarda rahat edemesin.
Anasını eÅŸek kovalasın: BoÅŸ ver, ne hali varsa görsün,
Anasını satayım: Bana ne, ne olursa olsun.
Anasını sattığımın adamı! (Argo, hakaret, lanetlemek, küfür)
Apıcı ayrılasıca!
Arasatta kalasıca!
Arsızdan arını hırsızdan malını sakınmak.
Arsızdan arını hırsızdan malını satın almak.
B
Başına benden büyük taÅŸ düÅŸsün > Benden büyük taÅŸ düÅŸsün!
Beterine uÄŸrayasıca: Daha kötü ÅŸeylerle karşılaşırsın inÅŸallah.
Beter olasıca!
Boynu boğazı altı gitsin > boynu boğazı altı gidesice > Boynu boğazı altına kalasıca!
Boynu boÄŸazına gelsin; devre dönsün: Boynu boÄŸazı altına gidesice…”
Boynu devrilesice!
Bulunmayasıca!
C
Can alıcı!
Can alıcı ye!
Can alıcı yesin!
Can alıcı yiyesice!
Canavar yesin > canavar yiyesice!
BeÄŸenilmeyen ya da gözden düÅŸen hayvanlara söylenir. “Canavar yiyesice, evin önündeki ekinleri yemiÅŸ.”
Cavır dölü!
Cavırın eniği!
Cehennemin dibine git: Nere gidersen git, gözüme görünme.
Cehendem ol > Cehennem ol!
Cehendem olsun!
Cehendemin kaynarına git!
Cehendemin kaynarına gitsin!
Ç
Çalı kakıcı!
Çenen ayrılsın!
Cenesi ayrılasıca!
D
Dabanı depsin!
Dilini eşek arsı soksun!
Doğmayasıca!
Domuz öllüÄŸün körü!
Doñuzun gunnadığı > Seni domuzun doÄŸurduÄŸu!
Doymayasın!
Dürümeyesice / Türemeyesice: Soyu tükensin, üremesin.
E
Ele benzemez!
Elim kırılsın!
Elim kırılaydı keşke!
F
Firenk illeti!
Firenkli!
G
Gara habarı gelsin > Kara haberi gelsin: Ölüm haberi gelsin. “Gara habarı gelesice!”
Gara yere gitsin!
Geberesice!
Gelmeze gidesice!
Gelmez yere gidesice!
Genç ölümüne uÄŸrayasın!
GençliÄŸine doymayasıca!
GençliÄŸine doymasın!
Gıçı ayrılasıca!
Gıran girsin! > Kıran girsin! (Hayvanlar için söylenir)
Gırancıklar giresice! > Kırancıklar giresice! (Hayvanlar için söylenir)
Gidip kendini öldürtmek: Kavga etmeye niyetlenmek, yenileceÄŸini bile bile birine çatmayı göze almak. “
GidiÅŸin olsun da dönüÅŸün olmasın! > GidiÅŸin ola da dönüÅŸün olmaya!
Git başımdan, bana çatma!
Git öte yanına b.kunu bana dökme de kime dökersen dök!
Git öte yanına hay kokar!
Gök görmeyik!
GörmediceÄŸin kalmasın!
GörmediceÄŸin kalmaya e mi?
GörmediÄŸi kalmayasıca > görmediceÄŸi kalmayasıca: Her kötülük başına gelsin.
GörmediÄŸin kalmasın!
Gözlerine mil çökesice!
Gözlerine mil çöksün!
Gözlerine mil dolsun!
Gözü çıksın!
Gözüm görmesin!
Gözüme görünmesin!
Gözü kör olmayasıca!
Gözünü toprak doyurasıca!
Gün görmeyesice!
H
Ha nañacaset ha: Pis, kirli kiÅŸi, pislik.
Hırlı pobuç olmamak: Yaramaz, güzenilmez.
Hışıma uğrasın!
Hışım oğrayasıca > hışım uğrayasıca!
Hışıma uğrayasıca!
Hışıma uğrasın!
Ho doñuz ha! > Ho domuz ha: Domuzluk yapma, domuz gibi, domuza bak!
Ä°
Ä°çinden pazarlıklı: Sinsi, samimi deÄŸil, güvenilmez.
Ä°çtikleri su ayrı gitmez: Çok samimi, çok yakın arkadaÅŸ.
Ä°ÅŸaret: Ne idiÄŸi belirsiz, Suratsız, kılıksız, biçimsiz. “Git başımdan iÅŸaret; ben seninle evlenmem.”
K
Kaplan atasıca! (Hayvanlar için)
Kara babamın gittiği yere git!
Kara babamın yanına gidesice!
Kayıp örenine gark olsun!: Kaybolup gitsin, unutulsun.
Kayıp örenine gark olsun.
Kendi yüzünü beÄŸenik: Bencil, şımarık.
Kıran girsin: Ölet gelsin, hepsi ölsün. “Kıran girsin, bıktım bu mallardan.”
Kırancıklar girsin: Toplu ölüm gelsin, bir salgın hastalıkta topluca ölsün, ölet gelsin. "Kıran giresiceler, evden biraz uzak durun.", "Kırancıklar giresice!"
Kökü kesilesice: Ä°nÅŸallah soyun tükenir. Daha çok hayvanlar ve bitkiler için söylenir. “Kökü kesilesiceler! Başımıza bela oldu bunlar.”
Kökü kesilsin!
Kudurgun canını yiyesice!
Kuru derede seller alasıca!
Kuru derede seller alsın!
Külahları deÄŸiÅŸmek: Kavga etmekle tehdit etmek, bozuÅŸmak. “Keçileri tarlaya salarsan külahları deÄŸiÅŸiriz.”
M
Mıh kırığı yiyesin: Her türlü bela seni bulsun.
Mil çöksün!
N
Nalet olsun! > Lanet olsun!
Nalet uğrayasıca!
Nañacaset!
Ne gördüÄŸü kalmasın!
O
Ocağı batasıca!
Ocağı batsın!
Ocağı söyünesive > ocağı sönesice!
Ocağı söyünsün > ocağı sönsün!
Ocağına pavkuÅŸ tünesin!
Ocağına pavkuÅŸ tüneyesice!
Ocak başından ırak!
Ocaklardan ırak: Dertle, belalar, bize uzak kalsın, yakın olmasın, Allah korusun, Allah göstermesin.
Oñmaya, gülmeyesin: Hiç iyi gün görmeyesin.
Oñmaya gülmeyesin de doñuz (domuz) öllüÄŸün körü olasın!
P
PavguÅŸlar dünesin! (BaykuÅŸlar tünesin!) (*): Yıkılsın, batsın.
PavguÅŸlar düneyesice!
PavguÅŸlar ötesice!
PavguÅŸlar ötsün: (Bir yer için) BaykuÅŸlar ötsün, kimseler uÄŸramasın.
PavguÅŸlar tüneyesice: (Bir yer için) BaykuÅŸlar tünesin, kimseler uÄŸramasın, batıp gitsin.
S
Saçlarını deÄŸirmen damında aÄŸartmamak > Sakalını deÄŸirmen damında aÄŸartmamak: Hayat tecrübesi kazanmak, hayatını kazanmak için çok çalışmak.
Satanı dağılasıca: Ayakları ayrılsın anlamında, hayvanlara yapılan bir ilenç.
Sebep olan kebap olsun: Yaptığı kötülüÄŸün karşılığı görsün.
Sıracalı: Sırnaşık, uyumsuz, geçimsiz, aksi insan.
Sırtın kılınç: Yüze yapışkan, bukalemun, sünepe, yapışkan.
Sin doñuzuna uÄŸrayasın!
Sin doñuzu olasın!
Sin doñuzu uÄŸrayasıca > Sin domuzu oÄŸrayasıca: Mezarına domuz gelsin, mezarını domuzlar kazsın!
Son geldiÄŸi olsun!
Son geldiÄŸin olsun!
Son gördüÄŸün olsun!
Son yaptığın olsun!
Soykası kalasıca!
Soykası kalsın!
Åž
Şeytanın karı boşadığı zaman: Sıkışık ve telaşlı bir an.
Şeytan kulağına kurşun: Allah nazardan saklasın.
T
TaÅŸ yesin > TaÅŸ yiyesice!
TaÅŸ yeyin!
TaÅŸ gevin > TaÅŸ gevesice!
TaÅŸ gevsinler!
Tıkım ye: Aç kal, açlık çek.
Tıkım yiyesice: Aç kalasın, “Bolluk ve bereket görmesin” anlamındadır. ("Tıkım", ekmek kırıntısı demektir.)
Ü
Üstünden ırak > Üstümüzden ırak: Bir beladan uzak kalmak, kötü bir hastalığa, salgına uzak kalmak, yakalanmamak.
Y
Yağlı kurşunlara gelesice!
Yahı sin doñuzu (domuzu) olasın > Yahı sin doñuzuna uÄŸrayasın: Mezarını domuz kazsın, domuz gelsin.
Yatmayasıca: Mezarında rahat etmesin., öteki dünyada huzur görmesin.
YetiÅŸmeyesice: Büyümeyesin.
YediÄŸi naneye bak!
Yıklı kalasıca: (Bir yer için) Yıkılsıni, yıkılıp dökülsün.
Yıklı kalasıca da, pavguÅŸlar (baykuÅŸlar) tüneyesice: Yıkılıp dökülsün, yıkılsın, baykuÅŸlar tünesin, anlamı vardır.
(Bu ilenç, Ahmetler'de çok kullanılır. Bir yerin havasını, iklimini beÄŸenmezlerse; biraz da bezginlik, yorgunluk ve bıkkınlık olduÄŸunda böyle söylenir.)
Yüzü görükmesin: Kaybolup gitsin, unutulsun.
Yüzü görükmeyesice!
Yüzü görünmesin!
Yüzü görünmeyesice!
Z
Zehir zıkkım yiyesice!
Zıkkım yiyesice!
Zıkkımın kökünü ye!
Zıkkımın kökünü yesin!
HAYVANLAR Ä°ÇÄ°N SÖYLENEN Ä°LENÇLER
Canavar yiyesice! > Canavar yesin!
Ho doñuz ha > Ha domuz ha: Domuz gibi, domuza benzer.
Kaplan atasıca > Kaplan atsın: Kaplan yakalasın, yesin.
Kırancıklar giresice > Kıran giresice: “Bir ölet gelsin, hepsi ölsün.” anlamında bir ilenç, beddua. "Kıran giresiceler, evden biraz uzak durun.”
Kıran girsin: Hepsi ölsün! “Kıran girsin, bıktım bu mallardan.”
Satanı dağılasıca > Satanı dağılsın: Gebersin, ölsün, dersi yüzülsün.